เยือนต้นทางแม่น้ำสายบุรี ที่สุคิริน

แม่น้ำสายบุรีเขตต้นน้ำนั้นไหลผ่านภูมิประเทศที่เป็นแนวทิวเขาสันกาลาคีรี มีภูเขาขนาบทั้งสองด้านครอบคลุมพื้นที่อำเภอสุคิริน อำเภอจะแนะ และอำเภอศรีสาคร ในจังหวัดนราธิวาส ลำน้ำมีลักษณะคดโค้งมีแนวแก่งหินกลางลำน้ำ ตลิ่งสูงชัน บางแห่งเป็นเวิ้งหาดทรายและในแม่น้ำมีร่องน้ำลึก  ตลอดแนวทิวเขาสันกาลาคีรี มีลำน้ำสาขามากมายที่เกิดจากร่องลำธารต่างๆ บนภูเขา ลำธารเหล่านี้ล้วนไหลลงสู่แม่น้ำสายบุรี ผู้คนในพื้นที่ ส่วนใหญ่มีอาชีพทำสวนยางพารา สวนไม้ผล แบ่งเขตวัฒนธรรมเป็น ๒ แบบ คือ “นิเวศวัฒนธรรมภูเขา” มีกลุ่มบ้านตั้งอยู่บริเวณที่ราบแคบๆ ระหว่างภูเขา กลุ่มบ้านในเขตภูเขาส่วนใหญ่เป็นกลุ่มบ้านใหม่ที่คนจากภายนอกอพยพมาบุกเบิกพื้นที่ป่าเพื่อเกษตรกรรม ชื่อบ้านในเขตนี้มีการตั้งชื่อตามชื่อของสายลำธารในบริเวณนั้น อาทิ บ้านไอร์แตแต บ้านไอร์บาลิง บ้านไอร์จูโจ๊ะ  เป็นต้น ในภาษามลายูคำว่า “ไอร์” แปลว่า “สายน้ำ” ในพื้นที่นิเวศวัฒนธรรมนี้มีชื่อพื้นที่ที่มีคำว่า “ไอร์” นำหน้าร่วมร้อยชื่อ วิถีชีวิตของคนในท้องถิ่นสัมพันธ์กับลักษณะภูมิประเทศสภาพแวดล้อมของท้องถิ่นที่ตนอยู่ นอกจากวิถีชีวิตที่สัมพันธ์กับภูเขาและที่ราบลุ่มแล้ว ท้องถิ่นที่อยู่ใกล้แม่น้ำก็มีวิถีชีวิตที่สัมพันธ์กับสายน้ำอีกด้วย

อีกกลุ่มหนึ่งคือ “นิเวศวัฒนธรรมที่ราบลุ่ม” มีกลุ่มบ้านที่ตั้งอยู่ที่ราบลุ่มทุ่งนาระหว่างภูเขากับแม่น้ำสายบุรี ท้องถิ่นนี้มีประวัติศาสตร์ท้องถิ่นเก่าแก่ที่สืบอายุได้เกือบ ๒๐๐ ปี อาทิ บ้านซากอ บ้านตอแล บ้านตามุงในอำเภอศรีสาคร